سهیلا پیروزفر ۱

چکیده

از طریق اسباب نزول می‌توان بر معنا و مقصود آیات و سور دست یافت. شأن نزول آیات فضای اندیشیدن در باره آیه را روشن‌تر و به درك بهتر آیه كمك می‌كند. در میان مفسران و صاحب نظران، در میزان تأثیر روایات اسباب نزول در تفسیر و فهم، اختلاف نظر وجود دارد. البته اصل روشنگری سبب نزول، در فهم آیات به عنوان قراین حالیه را نمی‌توان منكر شد؛ به شرطی که با مضمون آیه و لحن و سیاق و تمام ملاک‌های بررسی روایات مطابقت نماید. باید توجه داشت كه روایات اسباب نزول تنها منبع و مرجعی مستقل و اساسی در بیان ‌مقاصد الهی نیستند و در بسیاری از موارد چنین نیست که بدون دانستن آن‌ها، فهم آیه میسّر نگردد. این مقاله، نقش اسباب نزول در تفسیر آیات الهی و چگونگی ایفای این نقش در بازیافت مفاهیم آیات و دلالت آن بر مراد خداوند را به بحث گذاشته و با ارائه نمونه‌هایی، این فایده را قابل مناقشه دانسته ‌است.

کلید واژه‌ها: تفسیر قرآن، اسباب نزول، مفسران.

در آمد

آیات الهی كه برای هدایت انسان‌ها نازل شده، در بسیاری از موارد، به جای گزارش كامل جریان یا حادثه، به صورتی مجمل آمده و گاه، بدون اشاره به واقعه و یا حادثه، به بیان حكمی پرداخته است. دانستن سبب نزول چنین آیاتی آنها را در بسیاری موارد، از اجمال در می‌آورد. در این مقاله رابطه اسباب نزول با آیات قرآن کریم، در چند محور بررسی شده است: ۱. آیاتی که در مقام تفسیر، دچار ابهام و پیچیدگی‌های مفهومی هستند و اسباب نزول

تفسیر به معنای پرده‌برداری، توضیح و تشریح است و در اصطلاح، علمی است که به تبیین مراد خداوند و پرده بر گیری از محتوای آیات و بیان مقاصد و اهداف آن می‌پردازد.
زرکشی می‌نویسد:
تفسیر، علمی است که به وسیله آن کتاب خدا _ که بر پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام نازل شده است _ شناخته می‌شود و معانی آن روشن و احکام و اسرار آن استخراج می‌گردد.۱.
بنا بر این، در تفسیر مقصود خداوند متعال از آیات الهی _ که برای بشر در اعصار مختلف نازل شده است _ کشف می‌گردد.۲
اسباب نزول به معنای شناخت شرایط و موقعیت زمانی، مكانی، فردی و اجتماعی و دیگر زمینه‌هایی است كه نزول آیه‌ای یا بخشی از آیات را سبب شده است. در این مقاله تفاوتی میان سبب نزول و شأن نزول _ چنان که برخی از دانشمندان بیان کرده‌اند _ وجود ندارد.
توجه و دقت در معنای لغوی سبب، همچنین بررسی آنچه پیشینیان زیر عنوان
سبب نزول آورده‌اند، نشان از توسعه در معنا و مفهوم و کاربرد این اصطلاح نزد ایشان دارد. آنان هر آنچه از وقایع و حوادث و اموری را كه به نحوی با آیه مربوط می‌شود، زیر عنوان اسباب نزول مطرح كرده‌اند.۳ بنا بر این، دایره معنایی اسباب نزول توسط پیشینیان